[Review] Henryk Sienkiewicz – “Hania”

“Tôi không thể diễn tả nổi sự ngọt ngào kỳ diệu đang dào dạt cả người khi cảm thấy cái sinh linh nhỏ bé thân yêu đang ngủ ngon lành, đầy tin cậy trên ngực mình. Một nỗi rung cảm tràn ngập cả người, những thanh âm hạnh phúc thiên thần mới mẻ nào đó mà tôi chưa từng biết nảy nở trong tâm hồn, bắt đầu vang lên như một dàn nhạc khổng lồ. Ôi! Tôi yêu Hania biết bao! Tôi yêu em biết bao! Đó hãy còn là tình yêu của một người đỡ đầu, một người anh, nhưng đã là một tình yêu vô hạn độ.”

Nếu không ai bình phẩm thêm về những lời sáo rỗng này của tôi, thì tôi dám chắc rằng đây là một trong những đoạn hay nhất, bình yên nhất, trong sáng nhất trong “Hania”. Ngôn từ đẹp như tranh, và tình yêu của Henryk với Hania, tôi đã mong nó luôn còn trinh nguyên như thế. Đôi lúc tôi tự hỏi, nếu Selim không xuất hiện, nếu Henryk chẳng có người bạn thân nào như Selim, liệu sau cùng bi kịch có xảy ra? Nhưng đó là điều không thể, và không có Xêlim, không có người mà Henryk dành cho quá nhiều tình yêu – tình yêu giữa những người bạn, thì “Hania” sẽ không còn gì cả. Henryk đã từng nói về Selim thế này:

“Ôi! Selim quả là một gã trai tuyệt diệu! Mắt hắn chỉ hơi xênh xếch. Song đó không phải cặp mắt người Tatar mà là một đôi mắt to, đen huyền, buồn bã và ướt át, hình như chỉ riêng những người phụ nữ Gruzia mới có. Lúc bình thường đôi mắt toát ra một vẻ ngọt ngào không sao tả xiết mà tôi chưa hề được gặp mà có lẽ sẽ không còn được gặp ở một người nào khác nữa. Khi Selim yêu cầu điều gì mà ngước nhìn ai bằng đôi mắt ấy thì cứ như hắn len được vào tận trái trái tim người ấy vậy. Nét mặt hắn thanh cao, cân đối, như được tạo bởi một bàn tay tài hoa nào đó, nước da hắn hơi sẫm nhưng mịn màng, đôi môi mòng mọng, đỏ như son, với nụ cười ngọt ngào và hàm răng trắng ngà.”

Vậy mà chính nét đẹp khó cưỡng lại ấy của Xêlim lại là liều thuốc độc với Henryk. Henryk đã yêu Hania, với tình yêu của người anh, và sau là tình yêu với một cô gái sang trọng, xinh đẹp, quý phái như chàng từng mong muốn. Có lẽ vì tính độc đoán của người con cả trong nhà, Henryk không lường được một ngày kia Hania sẽ yêu Selim. Ngay cái giây phút Selim muốn thoái lui để bạn mình được hạnh phúc, Henryk, vì lòng tự cao quá đỗi của một gia đình quý tộc, đã lạnh lùng chối bỏ sự thật rằng chàng đã yêu Hania.

“Lệ khiến tôi nghẹn lời, tôi chẳng biết nói sao. Giá có thể làm theo cơn bồng bột tức thời, lao vào lồng ngực tốt lành của cậu bạn, được khóc thỏa thuê trên đó, được thú thật tất cả! Ôi! Trên kia tôi đã nói rằng biết bao lần trong đời động tới việc cởi mở và tự giãy bày chân thành trái tim mình thì bấy nhiêu lần, một lòng tự tôn ẩn nhẫn không kìm hãm nổi – thứ tình cảm giống như một loại đá khối phải dùng tới cuốc chim để phá – lại khiến cho trái tim tôi trở nên băng giá và giữ chặt lời nói trong miệng. Biết bao hạnh phúc trong cuộc đời tôi đã bị lòng tự tôn ấy phá hỏng, để rồi sau đó bao lần tôi phải chua xót tiếc than!”

Chính Henryk đã xây nên cho mình mộng tưởng, và cũng chính mình phá đi hạnh phúc. Chàng chỉ biết gào thét trong tâm trí rằng “Tôi đã yêu em!”, muốn làm tất cả cho người mình yêu nhưng sau khi Hania không còn là cô bé ngây thơ trước kia mà trở nên trưởng thành và sâu sắc, giữa 2 người chỉ còn những lần mỉa mai cay nghiệt lẫn nhau. Hania đã từng yêu Henryk, nàng đã từng chờ đợi ngày đoàn viên, chờ đời một lời “Tôi yêu em” dù nàng chưa bao giờ nói ra. Đáp lại nàng chỉ là những lời lạnh lùng, dửng dưng, những lần cáu gắt vô cớ của Henryk. Ghen tuông đã khiến chàng mờ mắt. Chàng cố tình tán tỉnh tiểu thư Lola, hi vọng Hania sẽ nhìn thấy và tức giận. Nhưng không, nàng và Selim yêu nhau, còn Henryk chỉ ở đó, như con thú bị thương, trái tim rỉ máu và than thở “Người tôi ngưỡng mộ ơi, vị thánh của tôi ơi, người yêu ơi, có nghe tiếng tôi đang gọi không!”. Chẳng phải người được nàng đáp lại lời cầu khẩn chân thành ấy, thế giới quanh Henryk chỉ thấy độc 2 người: Selim và Hania; chỉ nghe độc những lời ngọt ngào họ dành cho nhau mà chàng gọi là “tiếng gọi của trái tim, gọi nhau trên nỗi bất hạnh của tôi mà họ không hề hay biết”. Cảm xúc trong chàng ngược hẳn với thiên nhiên tươi đẹp quanh chàng: hoa thơm ngát hương, chim líu lo rủ nhau về nghỉ, lơ lửng một bầu trời trong sáng ửng ráng chiều. Tất cả đều bình lặng và hạnh phúc, trừ Henryk, và chàng ước ao mình chết đi, chết giữa cuộc đời đang nở rộ bởi người chàng yêu không-bao-giờ thuộc về chàng cả. Chàng trở nên lầm lì, luôn bỏ nhà đi từ sáng sớm, đi săn, đi hái quả rừng, miễn là không ở trong nhà suốt thời gian Selim không tới. Chàng sợ nhìn thấy Hania, sợ phải đối mặt với sự thật, sợ cả ánh nhìn dò xét của cha và vẻ lo lắng của linh mục Ludwig. Có những đêm chàng ngồi trong rừng đốt lửa, không ngủ cho đến khi mặt trời ló rạng. Henryk trốn tránh mọi thứ khiến chàng bận tâm về hoàn cảnh trớ trêu của mình. Cái thực tế xám xịt và u ám bủa vây Henryk như một ngày đầy mây đen của tương lai, vĩnh viễn không có nàng, cuối đời cũng không có nàng. Chàng theo dõi hai người như một kẻ tội đồ, nước mắt không ngừng rơi khi thấy họ bên nhau, và mất hết lý trí khi Hania thân yêu của chàng – người chàng “yêu bằng sức mạnh của toàn bộ tâm linh”, “thờ phụng nàng”, “yêu dáng hình nàng, yêu đôi mắt nàng, mỗi ánh tóc nàng, mỗi thanh âm nàng nói”, “tình yêu xuyên thấu qua người, không chỉ ở trong tim mà chạy toàn huyết mạch”, “sống trong tình yêu ấy, chỉ bằng tình yêu ấy” – trao nụ hôn cho Selim. Điên loạn, mù lòa, điếc đặc, tình yêu làm chàng chìm trong uất hận…

Và điều gì đến cũng phải đến. Hania bỏ nhà đi theo Selim, theo tiếng gọi con tim, tới vùng Khorzele mong sẽ tìm ra hạnh phúc. Tiếc thay, tình yêu của nàng không vượt ra khỏi quy luật nghiệt ngã của cuộc đời, nó không được ban phước bởi xiềng xích của giới quý tộc. Mà chính cuộc đời nàng cũng không thuộc về nàng. Nàng không có quyền lựa chọn, và kết cục là Selim bị bắt lại, bị đánh đến tàn tạ trong cơn giận của người cha, còn Hania được đem trả về gia đình của Henryk. Ngày hôm sau, Henryk và Selim bước vào trận chiến một mất một còn, cả thế giới mờ đi trước cơn bồng bột của tuổi trẻ.

Đến cuối cùng, tôi lại chợt hỏi: vậy thứ mà Henryk gọi là “tình yêu” đó, có thật là yêu không, hay chỉ như lòng chiếm hữu? Nhìn thấy Hania trong bộ dạng tiều tụy sau căn bệnh đậu mùa, tất cả tình thương của Henryk bỗng dưng tan biến. Chàng thôi mong chờ đợi cầm tay Hania, bởi nó đã trở nên đen đúa đến rợn người. Chàng thôi hi vọng được hôn lên bờ môi nàng, bởi khuôn mặt nàng đã xấu đi nhiều quá. Và cả Selim nữa, Henryk dám chắc khi gặp lại Hania cũng có cảm giác như chàng. Tội nghiệp Hania, nàng chỉ có tình yêu thuộc về mình, nhưng rồi đến khi mất đi nhan sắc, nàng lại trắng tay. Không còn hai con người yêu thương nàng đến mức muốn thề non hẹn bể, không còn hai con người tranh giành nhau trái tim của nàng, giờ là hai tên thiếu niên, với lòng thương, mà cũng có thể là thương hại, đến an ủi nàng. Hania bị dồn vào đường cùng, khổ đau, tủi nhục, nàng tìm đến Chúa.

“Vài năm sau, tôi bất ngờ trông thấy nàng; vẻ yên tĩnh và lặng lẽ hiện rõ trong những đường nét thiên thần ấy; dấu vết của căn bệnh kinh khủng đã biến mất hẳn; trong chiếc áo dài thâm và chiếc mũ màu trắng của tu viện, nàng xinh đẹp hơn bao giờ hết, nhưng đó đã là một vẻ đẹp siêu nhiên, nhiều phần thiên giới hơn trần thế.”

Đọc đến đây tôi hụt hẫng. Dẫu biết trước nó sẽ kết thúc buồn, nhưng không ngờ lại chơi vơi đến thế. Không ai tìm được hạnh phúc, không ai có được bến đỗ bình yên, không còn tình yêu hay tình bạn tồn tại giữa 3 người nữa. Chợt nhớ đến lời nói của anh sinh viên trẻ tuổi mà Henryk và Selim đã gặp ở Trường Chính (ĐH Tổng hợp Warsaw):

“Đàn ông vốn là một loài động vật khá hạn chế, hắn mang trong trái tim chỉ có Chúa mới hay những thứ lý tưởng cao siêu gì, bên cạnh đó, hắn lại cảm thấy có nhu cầu yêu đương nữa, nên hễ gặp một ả ngỗng mái nào là hắn lại tự nhủ “Nàng đây rồi!”. Để rồi sau đó hắn lại nhận ra là mình nhầm, và kết quả của chút nhầm lẫn cỏn con ấy là đời hắn đi tong, hoặc hắn sẽ phát rồ.”

Như một lời tiên tri, chỉ tiếc rằng anh ra đi quá sớm. Có lẽ vì anh thiếu chân thật với lòng mình. Vậy yêu hay không yêu mới thật là lối thoát?