Đôi điều về La Quán Trung

Ở VN rất nhiều người làm fan các tác phẩm liên quan đến Tam quốc vỗ ngực tự xưng mình biết chi tiết nào bịa đặt, rồi gọi La Quán Trung với cái danh “La gió”. Mỗi khi nhìn thấy tôi chỉ cười, vì có lẽ họ còn chả biết chính cái thứ phái sinh họ xem rồi mê cuồng đó, người làm ra chúng có khi cũng mê mệt diễn nghĩa bao năm mới bắt tay vào làm không biết chừng.

Trong công việc sáng tạo, nếu không say sưa với tác phẩm gốc, liệu bạn có từng nghĩ đến việc sáng tạo một thế giới riêng cho các nhân vật đến vậy không? Một vài dòng sử liệu khô khốc trong “Tam quốc chí”, “Hậu Hán thư” hay “Tư trị thông giám” có khiến bạn mất ăn mất ngủ mà cày phim chơi game không? Nếu bạn làm được, bạn đã theo ngành Sử học lâu rồi chứ không lên mạng chửi một tác gia bằng cái tên gọi kia đâu.

Tôi không nghĩ có quá nhiều người trên mạng nhận là fan Tam quốc mà đọc “Tam quốc chí thông tục diễn nghĩa” hay “Tam quốc diễn nghĩa” một cách nghiêm túc, tức là đối xử với nó như một tác phẩm văn học-nghệ thuật bên cạnh việc đối chiếu với chính sử. Tôi đã đọc từ nhỏ bằng tiếng Việt, sau này mỗi khi cần tra cứu lại những đoạn hay cũng phải cất công mua sách tiếng Nhật hay đọc bản tiếng Trung để xem có khác biệt gì. Mỗi lần như vậy, tôi lại nhận ra tần suất thành ngữ xuất hiện trong diễn nghĩa nhiều ra sao, câu văn dễ hiểu như thế nào, quả thực không dễ để cho ra một tác phẩm như diễn nghĩa theo cách La Quán Trung đã làm.

Cần phải quan sát khách quan rằng khi La Quán Trung viết diễn nghĩa là viết về những con người 1000 năm trước đó, vậy mà nó đã đi vào dân gian, ảnh hưởng tới đời sống tâm linh, tinh thần của những nước Á Đông cực kì mạnh mẽ, tạo nên những tích truyện cho sân khấu kịch bao năm, trở thành tác phẩm yêu thích của bao thế hệ từ hoàng thất tới dân chúng. Diễn nghĩa vốn dựa trên “Tam quốc chí” và truyện kể để vẽ nên hình tượng nhân vật lịch sử, cho họ một nhân cách mới, một cái tên mới, một cuộc đời mới, có thể khiến họ mang danh thơm, cũng có thể khiến họ trở thành tội nhân. Sự ngưỡng mộ với anh hùng hào kiệt thời Tam quốc nếu không có nền móng trước đó trong dân chúng, không có thi ca thời Đường, sử liệu thời Tống, không có sự phát triển vượt bậc của tiểu thuyết chương hồi thời Minh thì nó có thể tạo tiếng vang lớn đến vậy chăng? Kết hợp được tất cả yếu tố đó chứng tỏ bút pháp của La Quán Trung không hề tầm thường.

Khi viết diễn nghĩa, La Quán Trung định rõ mình là người kể sử, không phải sử quan. Những sáng tạo của tác giả có thể không đúng lịch sử nhưng nó phù hợp với bối cảnh câu chuyện, phù hợp với thiết lập nhân vật từ đầu. Hàng trăm hàng ngàn nhân vật xuất hiện trong chỉ 120 hồi, khiến độc giả phẫn nộ rồi tiếc nuối, phấn khích rồi hụt hẫng, trống rỗng khi về cuối phải gấp sách lại, đó không phải tài năng của La Quán Trung sao? Một anh hùng ngã xuống hay tới những đoạn cao trào, dù nhân vật đó chính hay tà, ngay hay gian trong vũ trụ sáng tạo đó đều được bổ sung “Đời sau có thơ rằng” (một vài bài thơ xuất hiện trong đó sau này vẫn được phổ nhạc trong các bản phim truyền hình), chứng tỏ tác giả tôn trọng nhân vật có thật, nghiên cứu về họ đủ nhiều chứ đâu phải hoàn toàn bịa đặt vô căn cứ?

Cần lưu ý, phân tích văn học cổ điển cũng là một mảng quan trọng trong Sử học. Không phải dựa vào đó để biết sự thật lịch sử mà đọc để hiểu bối cảnh xã hội và quan điểm của dân chúng qua mỗi thời kì ra sao, từ đó tìm ra những cách lí giải sự kiện lịch sử cho hợp lí. Trường hợp của “Tam quốc diễn nghĩa” cũng giống như “Iliad” và “Odyssey” của phương Tây, người ta có thể biết được nhiều chi tiết không đúng với sự thật, nhưng người ta đâu cần ngưng việc yêu thích, phân tích và lấy cảm hứng từ đó.

Chốt lại, con người Sử học của tôi không mâu thuẫn với con người yêu thích diễn nghĩa, càng không vì một vài chi tiết mâu thuẫn chính sử mà mạt sát một danh tác.