Từ Thứ: Đan Phúc hay Thiền Phúc mới đúng?

Nếu đã đọc “Tam quốc diễn nghĩa”, hẳn bạn sẽ nhớ có chi tiết Từ Thứ – quân sư đầu tiên của Lưu Bị, bạn thân của Gia Cát Lượng – lấy tên giả là 单福. Chữ 单 ở đây có khi được phiên âm là Đan, có khi được phiên âm là Thiền, vậy thế nào mới là cách đọc đúng?

Từ Thứ xuất hiện ở đâu trong chính sử “Tam quốc chí”?

Trong “Bùi Tiềm truyện” (Ngụy thư, Tam quốc chí) có đoạn chú thích của Bùi Tùng Chi:

Ngụy lược liệt truyện đưa 10 người là Từ Phúc, Nghiêm Can, Lí Nghĩa, Trương Kí, Du Sở, Lương Tập, Triệu Nghiễm, Bùi Tiềm, Hàn Tuyên, Hoàng Lãng vào 1 quyển.

Tam quốc chí, Nguỵ thư, Bùi Tiềm truyện

Cụ thể:

• Trương Kí, Lương Tập, Triệu Nghiễm, Bùi Tiềm có phần truyện riêng
• Truyện về Từ Phúc (aka Từ Thứ) được chú thích trong “Gia Cát Lượng truyện”
• Truyện về Du Sở nằm trong “Trương Kí truyện”
• Truyện về 4 người còn lại được họ Bùi thêm vào ngay trong “Bùi Tiềm truyện”

Tên thật của Từ Thứ là gì?

Nói về Từ Thứ, Bùi Tùng Chi chú thích:

魏略曰：庶先名福，本单家子

Tam quốc chí, Thục thư, Gia Cát Lượng truyện

(Tạm dịch: “Ngụy lược chép: Thứ trước tên Phúc, vốn con nhà nghèo”).

单家 (Đơn gia) ở đây là một danh từ chung, không phải ý chỉ “nhà họ Đan”. Do đó, tên giả của Từ Thứ trong “Tam quốc diễn nghĩa” phải được đọc là “Thiền Phúc”. Theo Watanabe (2019), chi tiết tên giả của Từ Thứ là Thiền Phúc trong diễn nghĩa nên được coi là một sự cố ý của tác giả chứ không phải do họ không hiểu ý nghĩa của “đơn gia”.

Việc những danh sĩ xuất thân bần hàn hay không phải tầng lớp quý tộc mà vẫn vươn lên rồi được xếp vào “liệt truyện” riêng có thể hiểu theo hai hướng. Một là, việc trở thành danh sĩ vào thời đó rất khó nên cần ghi chép riêng về những tấm gương này. Hai là, thời Tam quốc vẫn còn khá nhiều “đất diễn” cho những người tài đến từ các gia đình bình thường. Trái lại, từ sau Tây Tấn trở đi, khác biệt giữa quý tộc-phi quý tộc đã bám rễ sâu sắc, rất hiếm trường hợp từ hàn môn leo lên vị trí quý tộc được.

Kết luận

Qua những phân tích ở trên, có thể thấy tên thật của Từ Thứ là TỪ PHÚC. Cái tên Thiền Phúc trong “Tam quốc diễn nghĩa” hay bị đọc nhầm thành Đan Phúc chỉ là sáng tạo của tác giả, không phải tên gọi đúng được ghi trong chính sử.

*Tham khảo: Watanabe Toshihiro (2019). “Human Resources in Three Kingdoms”. Asahi Shimbun.